Η κρίση των Ιμίων είχε τα δικά της πρόσωπα σε όλα τα μέτωπα. Έλληνες, Τούρκοι, Αμερικανοί, αυτοδιοικητικοί παράγοντες, δημοσιογράφοι και φυσικά στρατιωτικοί ήταν στο μέσον της δράσης. Κάποιοι κρατούσαν τις τύχες δύο χωρών στα χέρια τους, άλλοι κατέγραφαν τα γεγονότα και άλλοι είχαν φροντίσει να τα διαμορφώσουν. Άλλωστε, στην πολιτική, πίσω από κάθε κατάσταση, βρίσκονται τα πρόσωπά της.

Ένας πρωθυπουργός και κορυφαίοι υπουργοί του. Ανώτατοι αξιωματικοί, αρμόδιοι για την επιχειρησιακή διεξαγωγή των πολιτικών σχεδίων. Το αντίπαλον δέος στην Τουρκία. Οι διαμεσολαβητές στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Αυτοί που φρόντισαν να επιτείνουν την ελληνοτουρκική κρίση. Οι δημοσιογράφοι που κάλυψαν τα γεγονότα. Αλλά και 3 Έλληνες αξιωματικοί νεκροί, την ώρα του καθήκοντος, κατοπτεύοντας με ελικόπτερο την Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων. Αυτά είναι τα πρόσωπα των Ιμίων, της κρίσης που λίγο έλειψε να μετατραπεί σε ανοιχτή σύρραξη.

Οι πρωθυπουργοί: Κώστας Σημίτης και Τανσού Τσιλέρ

Η κρίση των Ιμίων έφερε αντιμέτωπους δύο πρωθυπουργούς σε περίεργη φάση. Ο μεν Κώστας Σημίτης μόλις πριν από μερικές μέρες είχε εκλεγεί πρωθυπουργός από την ΚΟ του ΠΑΣΟΚ, αντικαθιστώντας τον Ανδρέα Παπανδρέου και δεν θεωρείται πως είχε τον πλήρη έλεγχο επί του κόμματος. Η κρίση των Ιμίων ήταν η πρώτη πολύ σοβαρή κρίση, την οποία ο κ. Σημίτης κλήθηκε να διαχειριστεί με τη νέα του ιδιότητα. Ιδιαίτερα ανήσυχος από την εξελισσόμενη κατάσταση, ο κ. Σημίτης ήθελε πραγματικά να αποφευχθεί μια πολεμική σύρραξη. Ιστορική έχει μείνει η φράση του μετά την απεμπλοκή με την Τουρκία ενώπιον της Βουλής αναφορικά με τις ευχαριστίες στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για το ρόλο της, η οποία προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων, με τότε βουλευτές της ΝΔ σχεδόν να «καβαλανε» τα έδρανα διαμαρτυρόμενοι. Κυβέρνηση για άλλα 8 χρόνια από τότε και αποσύρθηκε πριν από τις εκλογές του 2004.

Η Τανσού Τσιλέρ ήταν μια «αμερικανοθρεμμένη» πολιτικός, η οποία είχε σπουδάσει σε εξαιρετικά κολλέγια των ΗΠΑ. Μπήκε στην πολιτική το 1990 με το Κόμμα του Ορθού Δρόμου και σύντομα έγινε υπουργός. Πρωθυπουργός έγινε για πρώτη φορά το 1993, πλην όμως τις μέρες της κρίσης ήταν εντολοδόχος πρωθυπουργός, μιας και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είχε αποχωρήσει από την κυβέρνηση. Η κ. Τσιλέρ επέμενε σε σκληρή στάση στο ελληνικό ζήτημα, εκτιμώντας πως τα νησιά ήταν…τουρκικά και δεν είχε πρόβλημα για στρατιωτική λύση, αν η διπλωματία αποτύγχανε. Αντίπαλος της κ. Τσιλέρ ήταν ο ακραιφνής Ισλαμιστής και εθνικιστής Νετσμεντίν Ερμπακάν, ο οποίος εν τέλει το καλοκαίρι του 1996 έγινε πρωθυπουργός και η κ. Τσιλέρ αντιπρόεδρος στην εν λόγω κυβέρνηση.

Οι υπουργοί-κλειδιά 

Στην εξίσωση, ορισμένοι υπουργοί διαδραμάτιζαν εξαιρετικά κρίσιμο ρόλο. Από την ελληνική πλευρά, πρωτίστως ο Θεόδωρος Πάγκαλος, τότε υπουργός Εξωτερικών. Επικοινωνούσε με τους Αμερικανούς και τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ κυρίως, αλλά και με τον ΥΠΕΞ Γουώρεν Κρίστοφερ, ενώ παράλληλα ενημέρωνε για τα συμβαίνοντα στην Τουρκία. Αυτός ενημερώθηκε πρώτος από τον ακόλουθο Τύπου της ελληνικής πρεσβείας στην Άγκυρα πως οι Τούρκοι είχαν καταλάβει τη Δυτική βραχονησίδα. Του χρεώνεται η φράση πως «τη σημαία την πήρε ο αέρας», αν και έχει αποδειχθεί πως η αμοιβαία άρση των σημαιών ήταν κομμάτι της διαδικασίας απεμπλοκής. Κρίσιμος και ο ρόλος του υπουργού Άμυνας Γεράσιμου Αρσένη, ο οποίος επέβλεπε τις επιχειρησιακές δράσεις και λειτουργούς ως σύνδεσμος πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Δίπλα στον κ. Αρσένη ο υφυπουργός Νίκος Κουρής, αρχηγός ΓΕΕΘΑ και ΓΕΑ ε.τ., ο οποίος ήταν υπέρ της πιο επιθετικής προσέγγισης της κατάστασης. Από την αρχή ήταν παρόντες και άλλοι υπουργοί, όπως ο Άκης Τσοχατζόπουλος (Εσωτερικών) και ο Γιάννος Παπαντωνίου (Οικονομικών).

Από την Τουρκία, στο κέντρο των εξελίξεων βρίσκονταν κατά τεκμήριο δύο υπουργοί. Ο πιο «σκληρός» Ντενίζ Μπαϊκάλ, ο τότε υπουργός Εξωτερικών, ο οποίος ζητούσε σκληρή στάση εναντίον της Ελλάδας και στη συνέχεια θριαμβολογούσε πως δεν υπήρξε καμία συμφωνία με τους Έλληνες για τουρκικό έδαφος. Κομβικός, όπως αποδεικνύεται, ήταν ο ρόλος του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Ινάλ Μπατού, ο οποίος ήθελε σε κάθε περίπτωση να αποτραπεί ο πόλεμος, καθώς τον θεωρούσε καταστροφική εξέλιξη. Αυτός χρεώνεται σε έναν μεγάλο βαθμό και την ιδέα για απόβαση Τούρκων κομάντο στη Δυτική νησίδα, προκειμένου Έλληνες και Τούρκοι να κατέχουν από ένα νησί και να δημιουργηθούν οι όροι για την απεμπλοκή. Δεν πρέπει να αποσιωπηθεί και ο γενικότερος ρόλος του τότε επικεφαλής του τουρκικού στρατού Στρατηγού Καρανταγί, ο οποίος υποστήριζε την στρατιωτική και εμπλοκή και ήταν ο ιθύνων νους του σχεδίου συνολικής ανατροπής του status quo στο Αιγαίο.

Οι Αμερικανοί 

Ρόλο-κλειδί διαδραμάτισαν για την εκτόνωση της κρίσης και διάφοροι Αμερικανοί παράγοντες. Την υψηλή εποπτεία είχε σαφώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπίλ Κλίντον, ο οποίος συνομίλησε τηλεφωνικά τόσο με τον κ. Σημίτη, όσο και με την κ. Τσιλέρ.  Τις διαπραγματεύσεις χειρίστηκε κατ’ εξοχήν, ο βοηθός ΥΠΕΞ Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ο οποίος ήταν και ο εμπνευστής του σχεδίου «No troops, no ships, no flags». Ήταν σε ανοιχτή γραμμή με Αθήνα και Άγκυρα και πιστώνεται την αποκλιμάκωση. Επίσης, υπ’ ατμόν βρισκόταν ο τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Γουώρεν Κρίστοφερ, ενώ την επιχείρηση παρακολουθούσε και ο υπουργός Άμυνας Γουίλιαμ Πέρρυ. Παράλληλα, οι μυστικές υπηρεσίες βρίσκονταν εκείνη την εποχή σε σαφή εγρήγορση, με τον Ελληνοαμερικανό επικεφαλής της CIA Τζώρτζ Τένετ να έχει στείλει σαφή προειδοποιητικά σήματα και μέσω του σταθμαρχείου της Υπηρεσίας στην Αθήνα.

Η στρατιωτική ηγεσία και η ΕΥΠ 

Πρόσωπο-κλειδί για την Ελλάδα ήταν ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ Χρήστος Λυμπέρης. Ο κ. Λυμπέρης, πολύπειρος αξιωματικός, ήταν υπέρ της σκληρής γραμμής, εκτιμώντας πως η Ελλάδα ήταν επιχειρησιακά έτοιμη για μια αναμέτρηση με τους Τούρκους. Πλην όμως, ποτέ δεν πήρε εντολές για εμπλοκή, αλλά για απεμπλοκή. Του χρεώνονται αλλοπρόσαλλοι χειρισμοί εκείνο το βράδυ, υπέβαλλε την παραίτησή του εν μέσω της κρίσης, ενώ φέρεται να ήταν υπέρ της φύλαξης και της Δυτικής νησίδας, πλην όμως δεν πήρε σχετική εντολή. Αποχώρησε αμέσως μετά, ενώ κατά καιρούς έριχνε τα βέλη του εναντίον της πολιτικής ηγεσίας για τα γεγονότα των Ιμίων.

Άλλα κρίσιμα πρόσωπα της εποχής ήταν: οι αρχηγοί των Σωμάτων, ο Α/ΓΕΣ Κώστας Βούλγαρης (στον οποίο χρεώνεται η τρομακτική διαπίστωση πως θα χρειαστεί…48 ώρες για να μεταφέρει στρατεύματα από την Κω στα Ίμια), ο Α/ΓΕΝ Γιάννης Στάγκας και ο Α/ΓΕΑ Αθανάσιος Τζογάνης που μετά έγινε Α/ΓΕΕΘΑ. Επίσης, ο ναυτικός Διοικητής Αιγαίου υποναύαρχος ε.α. Γιώργος Καλλιγιάννης, ο τότε διοικητής της ΑΣΔΕΝ (Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων) αντιστράτηγος ε.α. Δημήτρης Σπυρίδων, ο τότε διευθυντής Ειδικών Δυνάμεων του ΓΕΣ Θεόδωρος Νικολαϊδης (σκληρός αξιωματικός, υπέρμαχος της αποστολής ΛΟΚ και όχι βατραχανθρώπων στη Δυτική βραχονησίδα) και ο διοικητής δυνάμεων της περιοχής Γιάννης Λιούλης, ο οποίος από τη φρεγάτα που επέβλεπε τα νησιά επικοινωνούσε με τον θάλαμο επιχειρήσεων.

Μνεία αξίζει βέβαια και στον Λεωνίδα Βασιλικόπουλο, τον τότε διοικητή της ΕΥΠ, ο οποίος είχε εγκαίρως προειδοποιήσει τον Κώστα Σημίτη για τους σχεδιασμούς των Τούρκων, ενώ είχε και εγκαίρως την πληροφορία για την αποβίβαση των Τούρκων στη Δυτική νησιδα. Μάλιστα, ο κ. Βασιλικόπουλος είχε τότε δίαυλο με τον Σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, προκειμένου να βρεθεί φόρμουλα απεμπλοκής, πριν η κατάσταση οδηγηθεί στα άκρα. Ενδεικτικό όμως είναι ένα σκηνικό, το οποίο ανήκει στα ανεξήγητα εκείνης της κρίσης: ενώ ο κ. Βασιλικόπουλος ήταν σε επικοινωνία με τη CIA, βρέθηκε να περιμένει στον καναπέ του γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή, καθώς η ιδιαιτέρα του Κώστα Σημίτη Μαρία Πλευράκη δεν του είχε επιτρέψει να μπει στη σύσκεψη. Ο κ. Βασιλικόπουλος ήταν έξω φρενών και, κάποια στιγμή, βρήκε την ευκαιρία να μπει στη σύσκεψη, όταν βγήκε ο κ. Πάγκαλος για να επικοινωνήσει με τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ. Είπε στον Κώστα Σημίτη τα καθέκαστα, αυτός όμως τον «προσγείωσε», λέγοντας πως το θέμα το χειρίζονται Πάγκαλος-Χόλμπρουκ και πως αυτός δεν έπρεπε να εμπλακεί άλλο.

Είναι σαφές πως ο κ. Σημίτης, όντας νέος στην πρωθυπουργία, δεν είχε απόλυτη εμπιστοσύνη σε «ανδρεϊκούς» αξιωματικούς, όπως οι κ.κ. Λυμπέρης, Κουρής κα Βασιλικόπουλος, οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν συνηθίσει τον κ. Παπανδρέου, ο οποίος λάτρευε τα επιχειρησιακά σχέδια και τις επαφές με τους στρατιωτικούς, σε αντίθεση με τον «τεχνοκράτη» κ. Σημίτη.

Οι…φιλικές συμμετοχές

Φυσικά, στην όξυνση της κρίσης έπαιξαν ρόλο και άλλοι…περιφερειακοί. Όπως ο δήμαρχος της Καλύμνου, Δημήτρης Διακομιχάλης, ο οποίος συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διοικητή Καλύμνου κ. Ριόλα υψώνουν την ελληνική σημαία στα Ίμια, συνοδεία της κάμερας του Ant1. Πώς φτάσαμε σε αυτή την πράξη; Μια μέρα νωρίτερα, στο δελτίο ειδήσεων του Ant1, ο δημοσιογράφος Αντώνης Φουρλής είχε αποκαλύψει τουρκικό έγγραφο, το οποίο η τουρκική κυβέρνηση ήθελε να αποσιωπήσει, σύμφωνα με το οποίο εγείρονται εδαφικές διεκδικήσεις στον χώρο του Αιγαίου. Επρόκειτο για σημαντικότατη αποκάλυψη, την οποία ο τηλεοπτικός σταθμός έκανε παρά τη σύσταση του υπουργείου Εξωτερικών περί αποσιώπησης. Φυσικά, δεν μπορούν να ξεχαστούν και οι δημοσιογράφοι της τουρκικής εφημερίδας Hurriyet, οι οποίοι προσεγγίζουν τα Ίμια με ελικόπτερο, υποστέλλουν την ελληνική Σημαία και υψώνουν την τουρκική. 

Οι τρεις πιλότοι του μοιραίου ελικοπτέρου 

Αν και το ζήτημα του ελικοπτέρου που κατέπεσε πάνω από τη Δυτική βραχονησίδα είναι ξεχωριστό θέμα, αξίζει ιδιαίτερη αναφορά στους τρεις ηρωικούς αξιωματικούς μέλη του πληρώματος: Χριστόδουλο Καραθανάση, Παναγιώτη Βλαχάκο και Έκτωρ Γιαλοψό. Το ελικόπτερο κατέπεσε ή κατερρίφθη; Ακόμα και σήμερα, κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα.                                                                                                                                                                                         Γράφει ο Γιώργος Ευγενίδης